
Poldermuseum Heerhugowaard
Huygendijk 17, 1703 RG, Heerhugowaard




Poldermuseum Het Oude Gemaal is een Nederlands historisch en educatief museum in de Noord-Hollandse plaats Heerhugowaard. Het museum is gevestigd in het voormalige poldergemaal gebouwd in 1877 aan de Huygendijk, de zuidelijke ringdijk en onderdeel van de Westfriese Omringdijk.
Het gemaal verving tientallen windmolens die vanaf de droogmaking van het meer De Waert aan het begin van de 17de eeuw, dienst hadden gedaan.
In de jaren dertig van de vorige eeuw is het gemaal overgegaan op dieselmotor techniek en tijdens de oorlog elektrisch geworden. Tot 1994 is het gemaal in bedrijf geweest. Vanaf dat jaar heeft het nieuwe gemaal, gebouwd naast het oude gemaal, alle pompfuncties overgenomen.
Ter hoogte van beide gemalen is de plaats waar de polder Heerhugowaard het diepst is: 3,90 meter onder NAP. In het noorden is de polderbodem hoger, 2,50 meter onder NAP. Al het regenwater stroomt af naar het tot in 2024 enige uitslaande gemaal. In dat jaar is het tweede gemaal gelegen aan het kanaal Alkmaar-Kolhorn in gebruik genomen. Het Poldermuseum is gestart in 1979 en is in 2018 ingrijpend verbouwd. In het museum staat de geschiedenis van de polder Heerhugowaard en het waterbeheer centraal.
Het museum wordt in stand gehouden door vrijwilligers.
Poldermuseum Het Oude Gemaal is een Nederlands historisch en educatief museum in de Noord-Hollandse plaats Heerhugowaard. Het museum is gevestigd in het voormalige poldergemaal gebouwd in 1877 aan de Huygendijk, de zuidelijke ringdijk en onderdeel van de Westfriese Omringdijk.
Het gemaal verving tientallen windmolens die vanaf de droogmaking van het meer De Waert aan het begin van de 17de eeuw, dienst hadden gedaan.
In de jaren dertig van de vorige eeuw is het gemaal overgegaan op dieselmotor techniek en tijdens de oorlog elektrisch geworden. Tot 1994 is het gemaal in bedrijf geweest. Vanaf dat jaar heeft het nieuwe gemaal, gebouwd naast het oude gemaal, alle pompfuncties overgenomen.
Ter hoogte van beide gemalen is de plaats waar de polder Heerhugowaard het diepst is: 3,90 meter onder NAP. In het noorden is de polderbodem hoger, 2,50 meter onder NAP. Al het regenwater stroomt af naar het tot in 2024 enige uitslaande gemaal. In dat jaar is het tweede gemaal gelegen aan het kanaal Alkmaar-Kolhorn in gebruik genomen. Het Poldermuseum is gestart in 1979 en is in 2018 ingrijpend verbouwd. In het museum staat de geschiedenis van de polder Heerhugowaard en het waterbeheer centraal.
Het museum wordt in stand gehouden door vrijwilligers.
Deze expeditie doen?
Bekijk deze route op je mobiele telefoon,
of haal een 'paspoort' bij een van de musea.

1. Poldermuseum
Vanaf het museumterrein, LA de Huygendijk op; bij rotonde rechtdoor tot de hefbrug bij Oterleek; zie aan rechterhand molen De Otter.
Voormalig stoomgemaal, nu Poldermuseum2. Molen De Otter
Molen De Otter is gebouwd in 1900 voor het malen van graan. Nog steeds wordt er gemalen, maar nu door vrijwillige molenaars. Cliënten van de Raphaëlstichting hebben een beschermde werkplek in de naastgelegen bakkerswinkel. Meel en door hen gemaakte bakkersproducten worden er verkocht.
RA de hefbrug over en gelijk LA de Noordschermerdijk op, aan de linkerkant een weidse blik over polder Heerhugowaard en aan de rechterkant polder de Schermer.
Korenmolen de Otter3. De Grote Waert en de Schermer
De Grote Waert en de Schermer (het Schermeer) waren binnen meren gescheiden door een dijk, de Huygendijk. Met windmolens zijn de meren droog gemalen aan het begin van de 17de eeuw. Respectievelijk in 1631 en 1635 zijn de meren droog gevallen. Aan het eind van de dijk voor Rustenburg links de 3 molens van de molengang.
4. Strijkmolens Rustenburg
Voor de bemaling van de polder Heer-hugowaard hebben de drie strijkmolens dienst gedaan. Twee molens zijn gebouwd in 1631, een derde in 1864. De bemalingsfunctie eindigde met de komst van het stoomgemaal aan de Huygendijk in 1877.
Aan het eind van de dijk LA de brug over en RA Rustenburg inrijden tot de sluis.
Strijkmolens5. Sluis Rustenburg
De sluis in Rustenburg was ooit de verbinding over water tussen De Grote Waert en het Schermeer. De sluis is nog altijd in bedrijf en wordt bediend door vrijwilligers.
Omkeren en RA de Huygendijk op en links aanhouden; de 3 strijkmolens nu aan de linkerhand; na 800 meter RA de Molendijk.
Sluis Rustenburg6. Restanten Molens Molendijk
Let op steile helling; via het toegangshek het fietspad Molendijk inrijden. Het fietspad kronkelt tussen bomen en struiken door. Hier stonden in 1630 9 molens van de voormalige molengang. Deze molengang vormde een onderdeel van de 47 molens die nodig waren voor het droogmalen van het meer De Grote Waert.
Molendijk volgen tot Rustenburgerweg; oversteken en LA fietspad langs de Rustenburgerweg volgen tot Jan Glijnisweg in buurtschap t’ Kruis, aan linkerhand de Rooms Katholieke Heilige Familiekerk.
Fietspad Molendijk7. RK Heilige Familiekerk in Buurtschap 't Kruis
De kerk en pastorie zijn sinds 1924 in gebruik en gebouwd naar een ontwerp van de architect J.F. Klomp.
RA Jan Glijnisweg; passeren van de Waarderhout aan linkerhand.
Heilige Familiekerk in Buurtschap ’t Kruis8. Waarderhout
Uit nood geboren. Midden jaren 70 vorige eeuw had de gemeente Heerhugowaard voor uitbreiding van de nieuwbouw te veel grond aangekocht. De woningbouw stagneerde enkele jaren. Veel rentelasten voor de gemeente. Het gebied tussen de Rustenburgerweg en de Beukenlaan is toen aan Staatsbosbeheer verkocht. In eerste instantie productiebos met heel veel populieren.
Nu een prachtig gevarieerd bos om in te wandelen.
Doorrijden tot Beukenlaan en rechts aanhouden tot de Oostdijk; LA Oostdijk op rijden; onder de West Frisiaweg door en over het spoor tot de Plempdijk; LA Plempdijk tot Groenedijk; LA Groenedijk oprijden richting fietsknooppunt 48 (FK).
9. Groenedijk
De Groene Dijk slingert van de Berkmeerdijk naar de Kerkweg. Het is een eeuwenoude dijk. Tot 1630 was het de waterkering voor de polder Veenhuizen aan de oostkant. De westkant was water. Door de inklinking van de bodem is het niveau verschil niet meer zo goed te zien. Bij de Kerkweg liep de Groene Dijk nog verder naar het Noorden. Helaas is bij de ruilverkaveling dit gedeelte van de dijk een deel van het weiland geworden.
De bomen langs de Groene Dijk doen hun naam eer aan. Prachtige abelen met soms zilverachtige stammen. Er lijken wel ogen op de schors getekend te zijn.
Bij FK48 RA Kerkweg richting Veenhuizen nemen; in Veenhuizen de kerk met praalgraf Bredero en klokkenstoel. Op de begraafplaats het oorlogsgraf van drie Britse militairen.
Abelen aan de Groenekijk10. Kerk Veenhuizen met praalgraf Bredero
Al in de dertiende eeuw wordt Veenhuizen genoemd. De huidige kerk is gebouwd in 1963 ter vervanging van een kerk uit 1862. Bij opgravingen in 2016 zijn resten gevonden van een oudere kerk uit de dertiende eeuw. In het voorportaal van de kerk staat de tombe van Reinoud van Bredero, Heer van Veenhuizen (1567-1633). Hij was rechtsgeleerde van de Hoge Raad van Holland en Zeeland in de tijd van de Tachtigjarige Oorlog.
Vervolg de Kerkweg tot de Dijkweg en ga LA tot de A.C de Graafweg; passeer de rotonde, fiets de brug over en direct LA de Zuiderweg inslaan; in Oude Niedorp LA de Dorpsstraat in; Dorpsstraat gaat over in Verlaat en vervolg tot fietsknooppunt 62; LA en over de brug naar A.C de Graafweg; oversteken en Verlaat (Stoppunt 11) vervolgen; de weg gaat over in de Middenweg richting De Noord; in de bebouwde kom aan de rechterhand de RK Heilig Hart Kerk.
Foto: Praalgraf Reinoud van Brederode
Tekening: Schildjes bij Praalgraf11. Verlaat
Een verlaat is een sluis. Hier heeft een schutsluisje vanaf de 16de eeuw dienst gedaan.
12. RK Heilig Hart Kerk in Buurtschap De Noord
De kerk is gebouwd in 1910 naar een ontwerp van architect C.P.W. Dessing uit Gouda. De gebrandschilderde ramen zijn van de hand van glazenier en kunstenaar J. Nicolas.
Rij verder op Middenweg tot de Hasselaarsweg, RA; Hasselaarsweg vervolgen tot Noordscharwouderpolderweg; inrijden tot Schoutenbosweg; LA Schoutenbosweg; aan rechterhand het Schoutenbos.
RK Heilig Hart Kerk13. Schoutenbos Meer
Bestaat uit bosterrein, hakhoutbos, ecologische oevers met poelen en een grote plas met een gezamenlijke oppervlakte van ongeveer 13 ha.
De plas is ontstaan door zandwinning in de jaren zestig. Het kleine Schoutenbosje dat er pal naast ligt vormt het laatste restant van oude bossen in Heerhugowaard, beheerd als een gerief – hakhoutbosje. Zoals het vroeger ook gebeurde. Een vrijwilligersgroep is actief met maai- en snoeiactiviteiten die gericht zijn op het verhogen van de natuurwaarden. Door herinrichting worden ecologische structuren aangebracht, zodat steeds meer soorten flora en fauna kunnen voorkomen. Mocht u tijd hebben maak dan een wandeling rond de plas. In het voorjaar, met fluitenkruid alom is het een feest.
Bij Westerweg oversteken en LA fietspad langs Westerweg oprijden; passeren molen van Zwaantje.
Brug bij Schoutenbos Meer14. Molen van Zwaantje Oosterdel
Het is officieel molen D polder Geestmerambacht en gebouwd in 1868 als vervanger van een eerdere molen die een jaar ervoor door brand verwoest is. Een vrijwillige molenaar woont in de molen en houdt de molen in bedrijf. Even verder ter hoogte van fietsbrug Witte Krul aan rechterhand zicht op het Oosterdelgebied.
Molen van Zwaantje15. Natuurgebied Oosterdel
Vanaf brug de Krul over de N242 er een mooi uitzicht over de het Landschapsreservaat Oosterdel. 80 Hectaren water en land zoals dit vanaf de middeleeuwen is gemaakt en bewerkt. Duizenden hectaren waren zo ingedeeld. Akkers met brede sloten. Halverwege de vorige eeuw was het niet meer rendabel voor de agrariers om op deze kleine percelen landbouwproducten te verbouwen. Een ruilverkaveling heeft het grootste deel van het Geestmerambacht omgetoverd tot een rendabel landbouw gebied met rechte kavels en ontsluiting aan verharde wegen.
Gelukkig is het Oosterdel gespaard gebleven. Vanuit Broek kan men met een fluisterboot het gebied vanaf het water bewonderen.
Fiets onder brug door en gelijk RA de Westdijk op; rij om de jachthaven en vervolg de Westdijk; rijd door de tunnel onder de Broekerweg en vervolg de Westdijk; na 100 meter restanten van een overhaal.
Zicht op Oosterdel16. De Overhaal
Tuinders uit Heerhugowaard voeren met hun akkerschuit tot onderaan de dijk om daarna via de overhaal de ringvaart te bereiken. De akkerschuit werd in het water op een lorrie geplaatst en middels een rail de dijk over getrokken. Eenmaal in de ringvaart kon men de vaartocht naar de Broekerveiling vervolgen.
Aan einde fietspad voor de spoorbrug LA Westerweg; RA onder spoorbrug door en RA Achtergeest terug naar spoorbrug en gelijk RA Ashok Bhalotrabrug oversteken en gelijk RA fietspad volgen tot Abe Bonnemaweg; RA Abe Bonnemaweg, rechts aanhouden en langs het Meer van Luna fietsen met aan de linkerhand zicht op de Stad van de Zon.
De Oude Overhaal17. Architect Ashok Bhalotra en Stad van de Zon
Architect Ashok Bhalotra (1943-2022) is de geestelijk vader van de Stad van de Zon, de energie neutrale woonwijk aan de zuidelijke rand van Heerhugowaard. Samen met het Meer, het Strand en Park van Luna vormt de wijk een stedenbouwkundige eenheid. Wonen, recreatie en natuurbeleving zijn hier geïntegreerd.
Bocht naar links via waterski Skeef naar Middenweg; zie kunstproject zuilen aan de Middenweg.
Kunstproject Middenweg18. Kunstproject Middenweg
Aan linkerhand het Park van Luna. In 2019 is de Middenweg-Zuid vernieuwd. Kunstenaar Paul de Kort heeft bakens geplaatst met de namen van de eerste eigenaren van de kavels na het droogvallen van het meer De Waert.
RA Middenweg op en gelijk LA fietspad op; eerste afslag RA richting Middenweg; LA onder viaduct door en LA fietspad op; aan de rechterhand het uitzichtpunt Vogeltrek Telpost.
Krakeend19. Uitzichtpunt Vogeltrek Telpost
Boven op de dijk is er een prachtig gezicht op de Schermer, Oudorp en Alkmaar. In de brede rietstrook langs de ringvaart broeden heel veel vogelsoorten waaronder de bruine kiekendief. Diverse eendensoorten bouwen hier hun nesten.
Park van Luna20. Park van Luna
Op 30 juni 2007 is het Park van Luna officieel geopend. Dichtbij de stad een eigen natuurgebied. Een gebied met 180 hectare bos, weides, strand en vooral veel water. Het watergebied heeft geen verbinding met het water in de polder.
Het functioneert als waterberging voor droge en natte tijden. Het heeft een eigen natuurlijk zuiveringssysteem dat achter het Poldermuseum goed te zien is.
Het hele jaar door kunnen vogels gespot worden. Bijzondere flora, waaronder orchideeën, maken het gebied uniek. De waarde van het gebied voor recreatie en natuurbeleving is groot.
Fietspad vervolgt onder aan de Huygendijk; omhoog de dijk op en aan de linkerhand het Poldermuseum.
Rietorchis
TIP:
Een absolute must-see voor geschiedenisliefhebbers; de fascinerende film over het ontstaan van Noord-Holland en Heerhugowaard, te bekijken in het Poldermuseum.