
Museum Molen Schermerhorn
Noordervaart 2, 1636 VL, Schermerhorn




Aan het begin van deze wandeling eerst een stukje geschiedenis. Rond het jaar 500 na Christus is Noord-Holland bedekt met grote veenpakketten die meters boven zeeniveau kunnen liggen. Bewoning is vooral langs de kust mogelijk op de oude strandwallen achter de duinen. Daar liggen de dorpen zoals Heiloo en Limmen. De bevolking groeit en ergens rond het jaar 1000 gaat men op zoek naar nieuw land om op te wonen en te werken. De ontginning van het veen gaat van start. Daarmee zetten de Hollanders een niet te stuiten proces in gang en start de Hollandse strijd tegen het water. Door de ontginning verdwijnen de hoge veenheuvels en groeien de ontginningsriviertjes zoals de Scimere en de Baemestra uit tot de binnenmeren het Beemster- en Scher-meer. Het grote binnenmeer Almere krijgt een vrije toegang tot de zee en wordt vanaf dat moment de Zuiderzee genoemd.
De strijd tegen het water wordt in heel Noord-Holland met succes gevoerd. Het zeewater wordt tegengehouden door de aanleg van de Hondsbossche en Pettemer Zeewering en de sluizen en dammen zoals bij Zaandam, Edam, Volendam en Schardam. De bevolking blijft groeien en het beheersen van het water gaat ons steeds beter af. Stuk voor stuk worden de binnenmeren drooggemalen. Dan is het Schermeer aan de beurt. Een huzarenstuk: het meer is op sommige plekken wel vier meter diep en 4.726 hectare groot.
Aan het begin van deze wandeling eerst een stukje geschiedenis. Rond het jaar 500 na Christus is Noord-Holland bedekt met grote veenpakketten die meters boven zeeniveau kunnen liggen. Bewoning is vooral langs de kust mogelijk op de oude strandwallen achter de duinen. Daar liggen de dorpen zoals Heiloo en Limmen. De bevolking groeit en ergens rond het jaar 1000 gaat men op zoek naar nieuw land om op te wonen en te werken. De ontginning van het veen gaat van start. Daarmee zetten de Hollanders een niet te stuiten proces in gang en start de Hollandse strijd tegen het water. Door de ontginning verdwijnen de hoge veenheuvels en groeien de ontginningsriviertjes zoals de Scimere en de Baemestra uit tot de binnenmeren het Beemster- en Scher-meer. Het grote binnenmeer Almere krijgt een vrije toegang tot de zee en wordt vanaf dat moment de Zuiderzee genoemd.
De strijd tegen het water wordt in heel Noord-Holland met succes gevoerd. Het zeewater wordt tegengehouden door de aanleg van de Hondsbossche en Pettemer Zeewering en de sluizen en dammen zoals bij Zaandam, Edam, Volendam en Schardam. De bevolking blijft groeien en het beheersen van het water gaat ons steeds beter af. Stuk voor stuk worden de binnenmeren drooggemalen. Dan is het Schermeer aan de beurt. Een huzarenstuk: het meer is op sommige plekken wel vier meter diep en 4.726 hectare groot.
Deze expeditie doen?
Bekijk deze route op je mobiele telefoon,
of haal een 'paspoort' bij een van de musea.

1. De Schermer
Vanaf de molen gaat u richting rotonde van de N244. De rotonde oversteken en over de Schermerdijk naar de brug over de Schermerringvaart
Op de brug een prachtig uitzicht over de droogmakerij de Schermer en de veenpolder de Mijzenpolder. De rechte lijnen van de sloten in de Schermer aan de westkant contrasteren met de slingerende sloten van de Mijzenpolder aan de oostkant.
De Schermer is in 1635 drooggemalen met 52 molens en is 4726 hectaren groot. Schermerhorn is een stadje met handel en visserij. Heel lang een arm vissersdorp dankzij de handel welvarend geworden in de gouden eeuw. U loopt over het Westeinde in de richting van de Grote kerk.
De verkaveling van de polder de Schermer in 16352. Regthuisje
Voor de kerk staat links het ‘Regthuisje. Hier werd vroeger ‘recht gesproken’. In de bovenste gevelsteen is dit afgebeeld met een voorstelling van het Salomonsoordeel uit de bijbel.
Het Regthuisje3. De Grote Kerk van Schermerhorn
De Grote Kerk van Schermerhorn die in 1634-1635 als Nederlands Hervormde kerk in gotische stijl is gebouwd, herbergt een aantal bijzondere schatten.
In de eerste plaats natuurlijk de gebrandschilderde ramen die nog grotendeels in tact zijn. Bijzonder is ook het met bloemenmotieven beschilderde houten tongewelf. Daarnaast de prachtig gerestaureerde borden aan de wanden van de kerk. Zeker niet vergeten mogen worden de twee scheepjes, het orgel, de klokken en de bijzondere merktekens. Dit alles maakt dat de Grote Kerk een gebouw is met een bijzondere cultuurhistorische waarde.
In een gevelsteen wordt vermeld dat de eerste steen gelegd is op 12 juni 1634. In het wapen van Schermerhorn is een mol afgebeeld. Waarschijnlijk omdat de inwoners van Schermerhorn in die tijd ‘wroeters’ werden genoemd.
De kerk is in gerenoveerd in 2017. In de zomermaanden op zaterdag en zondag te bezichtigen. U loopt tussen ’t Regthuis en de Grote Kerk over de brug van het Zwet en dan LA de Westermijzendijk op.
De Grote Kerk van Schermerhorn4. Het Zwet
Het Zwet vormde de waterverbinding tussen de meren de Beemster en de Schermer. Hier konden de walvisvaarders en de handelsschepen van en naar de Oostzee langs varen. Er was nog een open verbinding met de Zuiderzee. Door deze activiteiten verdienden de reders veel geld waarmee de Grote Kerk gefinancierd kon worden.
De Mijzendijk is gemaakt om het water buiten te houden. De naam polder is hier verwarrend. Het is het Mijzen eiland tussen de grote meren. De dijk diende ter bescherming toen het land door de ontwatering steeds dieper wegzakte en het water van de Beemster en de Schermer bedreigender werd.
Omcirkeld: Het Zwet voor de inpoldering5. De Mijzenpolder
Net als de Eilandspolder, een unieke polder van ruim 600 hectaren.Eigenlijk is het evenals de Eilandspoider een restant van het middeleeuwse laagland van Holland.
Het heeft een historische landschap structuur van meer dan 1000 jaar. Toen de Beemster en de Schermer nog uitgestrekte meren waren werd er in de Mijzenpolder al geboerd. Nu ligt land ongeveer 2 meter beneden NAP.
De drassige weilanden zijn een eldorado voor de weidevogels vooral omdat hier een goede samenwerking is tussen de boeren en Staatsbosbeheer. Samen trachten ze het unieke veenweidegebied te bewaren. Grutto’s, kieviten, tureluurs, scholeksters op de weilanden Slobeenden, Wilde eenden, Krakeenden in de sloten. ‘s Winters smienten en diverse ganzen soorten.
Wandelend over de dijk ziet u bij de bocht naar rechts aan de linkerkant Het “Lage Landje van Schermerhorn”.
Foto: Grutto - Tekening: Krakeend6. Het “Lage Landje van Schermerhorn”
Ingeklemd tussen de Schermer en de Mijzenpolder ligt een moerasachtig gebied van 3 hectaren “het Lage Landje”
Het ligt hoger dan de Mijzenpolder maar lager dan de Schermerboezem. Het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier heeft recentelijk de oude sloten structuur hersteld en tracht met een variabele waterstand de biodiversiteit te verbeteren.
Rietzangers en Kleine Karekieten broeden hier maar ook de Bruine Kiekendief komt regelmatig langs.
Bruine Kiekendief7. Witte voet-fiets brug
Even verder langs gaat over de witte voet-fiets brug. Op de brug uitzicht over de polders en het water.
Vanaf de brug links ziet u het gemaal Wilhelmina en rechts het Noorderpolderhuis.
De witte brug over de ringvaart heeft de naam Noordkustbrug8. Het Gemaal Wilhelmina
Het gemaal Wilhelmina in Schermerhorn is in 1928 in gebruik genomen en geldt als een middelgroot poldergemaal. Tot 1991 heeft het gemaal gewerkt, het ernaast gebouwde Beatrix gemaal heeft de functie overgenomen. Een veel kleiner gebouw met een grotere capaciteit.
Sinds 1995 is het een Museumgemaal. Het ensemble is uniek vanwege de zeldzame combinatie van gemaal en machinistenwoning en de toegepaste architectuur, die door het karakteristieke gebruik van baksteen tot de Amsterdamse School wordt gerekend.
Na de ingebruikname van de elektrische gemalen om de Schermer droog te houden zijn de windmolens overbodig. Heel veel zijn gesloopt. Op een oude foto is te zien dat er in deze hoek van de polder veel meer te zien waren dan nu.
Gelukkig heeft men op tijd nog enkele molens gered. En sommige zijn nog werkzaam zoals de museummolen bij het begin van de wandeling.
Het Gemaal Wilhemina9. Het Noorderpolderhuis
Dit is het voormalige waterschapshuis van het Waterschap Schermeer. Hier vergaderde het bestuur, de dijkgraaf en de heemraden. Ter vermaak is er een kegelbaan bijgebouwd. Het is een Rijksmonument dat niet opengesteld voor publiek, behalve op de openmonumenten dagen.
De schuren ernaast worden nog steeds gebruikt als werkplaats door het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier. Het enige waterschap boven het Noordzeekanaal.
Tot de jaren 60 van de vorige eeuw waren er in Noord/ Holland nog 274 verschillende waterschappen. Nu nog drie. Het moge duidelijk zijn dat de vergaderruimte nu te klein is.
NoordpolderhuisTussen de gemalen en het polderhuis staan nog enkele molens langs de oude watergangen.
Via de witte brug dezelfde weg terug. Zicht over de polder en op Schermerhorn. Een beschermd dorpsgezicht.
Als u weer in Schermerhorn aankomt bij de Grote Kerk gaat u rechtdoor langs het voormalige café ´s Lands Welvaren naar Zuidje nr 11.
Zicht op SchermerhornHier staat het Kleinste Huisje van Schermerhorn. Dit wordt gekoesterd als enig overgebleven tuindershuisje van het Schermereiland. Op het Schermereiland stonden veel van dit soort huisjes. Soms woonden er gezinnen in van meer dan 10 personen.
Het Kleinste Huisje vertelt het verhaal van het wonen en leven rond 1900 in het dorp Schermerhorn. In het zomerseizoen is het te bezichtigen.
Omkeren naar het Westeinde en terug naar de museum molen.
Het Kleinste Huisje
TIP:
Kom langs bij het museum en vergeet vooral niet de kindervijzel op het erf te ontdekken! Hier kunnen jonge ontdekkers zelf aan de slag en water malen.